Prag, Češka Republika

11. april 2014.

Dame i gospodo, cijenjeni gosti,

Istok našeg kontinenta od skora se razvija brzo. Ljudi su odlučili da se bore za mogućnost političkog i ekomskog udruživanja sa EU. Pošto ovi događaji teku dalje, želio bih da iskoristim ovu priliku i osvrnem se na ono što je EU već postigla i ono što nas tek čeka.

Današnja Evropska unija je sasvim različita od Unije iz 2004. godine i nastavlja da se mijenja kako bi odgovorila na izazove budućnosti. Produbljivanje integracija, koje je vođeno finansijskom krizom, povećalo je pažnju očuvanju jake i stabilne evro zone. Države članice su rade na tome da uvedu evropsku bankarsku uniju sa centralnom evropskom supervizijom banaka; evropsku fiskalnu uniju sa strožijim kontroloma nad domaćim budžetima i deficitima; i evropsku uniju sa više zajedničkih odluka o ekonomskim politikama. Putem Evropske unije, naše države člance zajednički rade na održavanju zajedničkog tržišta.

Zajedničkim radom donesene su velike odluke o konkurentnosti, inovacijama i infrastrukturi, koje su dovele do ekonomskog rasta. Uporedo s tim, u središte naše ekonomske politike stavili smo neophodnost otvaranja mogućnosti za zapošljavanje.

I upravo to novo produbljavanje integracija povećava značaj Evrope u današnjem globalizovanom svijetu. Globalizacija je promijenila naše viđenje 19. i 20. vijeka. U to vrijeme, bilo je važno samo ko će izvući najveću korist iz industrijske i naučno-tehničke revolucije. Danas, u eri globalizacije, i dalje je tačno da je veličina bitna, kao i uticaj koji s njom dolazi. Evropska unija sa 27 država članica i više od pola milijarde stanovnika jača. Danas se bolje nosimo sa posljedicama globalizacije, finansijskom krizom i klimatskim promjenama. Produbljavanje integracija stvara uslove za jačanje jedistva država članica.

Iz tog razloga je toliko bitno da objedinimo dva naizgled protivrečna kretanja, koja su prisutna u EU od njenog nastanka: produbljavanje integracija i proširenje. Dozvolite mi da se osvrnem na budućnost takve Evropske unije kroz tri teme, a svaka je bitna za politiku proširenja.

Prvo. Proširenje je bilo i ostalo najefikasnije sredstvo Evropske unije za jačanje bezbjednosti i prosperiteta u Evropi i za transformaciju. Proširenje je ekonomski pomoglo starim i novim državama članicama i EU u cjelini. Istovremeno, javile su se mnoge sumnje, ali ugavnom u pogledu stepena spremnosti novih država članica, a ne sâmog proširenja. Iz tog razloga sam, zajedno sa kolegama, prioritet svog mandata stavio na dalje jačanje kredibiliteta procesa proširenja. Odlučili smo da proces bude strog ali pravičan; da se usmjerimo na vrijednosti i principe, uključujući i osnovna prava i slobodu izražavanja.
 
Naše insistiranje na kredibilitetu na neki način ponavlja prvu priču o proširenju. Prije dvije godine, pažnja nam je bila usmjerena na tri stuba te priče: gdje je vladavina prava jedna od ključnih oblasti. Naš takozvani „novi pristup“ znači da će se manjkavosti u svakoj zemlji rješavati u ranoj fazi i dosljedno tokom cjelokupnog procesa pristupanja, a napedak u ovoj oblasti odrediće ukupnu brzinu kojom će se taj proces kretati. Od prošle godine, ekonomsko upravljanje čini drugi stub, kao i konkurentnost i rast. Pomažemo zemljama da ispune ekonomske kriterijume kroz “kandidatsku verziju” evropskog semestra. Namjera mi je da se ove godine usmjerim na treći i posljednji stub nove priče o proširenju – jačanje demokratskih institucija i javne uprave, sa većim težištem na potrebama građana i privrednika. Prešli smo sa liste urađenih zadataka na solidnu evidenciju ostvarenih rezultata. To je jedini način da obezbijedimo da zemlje sa statusom kandidata uđu u EU potpuno spremne i da države članice imaju povjerenje u cjelokupan proces. Drugo. Šta je konačan cilj proširenja? Ili, gdje je buduća granica EU?

Svaki talas proširenja odvijao se u istorijski drugačijim okolnostima.  Proširenje u periodu 2004-2007. ponovo je ujedinilo Evropu nakon pada berlinskog zida. Proširenje na zapadni Bakan vezuje se za donošenje mira, stabilnosti i prosperiteta u region koji su nedavno razdirali oružani sukobi. Perspektiva članstva ovihz zemalja u EU igra ključnu ulogu u procesu pomirenja. Dobar primjer je nadavno potpisan sporazum i stalni dijalog između Srbije i Kosova. Ovaj aspekt politike proširenja doprinio je tome da Evropskoj uniji bude dodijeljena Nobelova nagrada za mir u 2012.

Međutim, upravko kako su ranija i aktuelno proširenje predstavljali odgovor na istorijske okolnosti, buduća faza treba da bude odgovor na globalizaciju. Borba protiv posljedica globalizacije, gdje ćemo ih okrenuti u našu korist, zavisiće od naše otvorenosti, veličine / uticaja i našeg jedinstva. Evropska unija nije cilj sâm po sebi.  To je sredstvo rješavanja teških pitanja, unošenja promjena koje počivaju na vrijednostima. Kako se Evropska unija bude razvijala, tako će morati da ostvaruje rezultate prema građanima. Potrebno je da budemo otvoreni ka onima koji žele da dijele naše vrijednosti i treba da taj inters iskoristimo mudro i u punom potencijalu.

Nedavna geopolitička kretanja u istočnoj Evropi, o čemu sa govorio na početku, navela su nas da pomnije razmislimo o konačnom cilju Istočnog partnerstva. Neke od tih zemalja teže ka članstvu u EU. Smatram našom obavezom da na njihovu ambiciju odgovorimo. Ne tražim dramatičnu promjenu politike Evropske unije u pogledu tog pitanja. Član 49. Ugovora o Evropskoj uniji već daje tu mogućnost. Da bimo tim zemljama dali perspektivu koja danas ne postoji, potrebno je da povežemo izazove globalizacije, naše interese i perspektivu članstva kao naše najmoćnije sredstvo transformacije. U nedavnim zaključcima o Ukrajini, Savjet za inostrane poslove jasno je stavio do znanja da sporazum o pridruživanju nije krajnji cilj naše saradnje.

Treće. Na početku sam rekao da EU može da se prilagodi sadašnjim izazovima. Međutim, moramo je učiniti prilagodljivom budućim izazvovima. Produbljivanja integracija i proširenja zavise jedno od drugog. Ne možemo govoriti o viziji proširenja bez rada na budućnosti Evropske unije.

Ovdje govorim o kapacitetu Evropske unije da integriše nove države članice na osnovu naših vrijednosti i principa. Iz tog razloga, potrebno je više od kredibilne politike proširenja.  Potreban nam je politički i institucionalni okvir za višeslojnu Evropsku uniju. Okvir koji će biti prilagodljiviji promjenama i omogućiti onim zemljama koje žele da uđu dublje u evropske integracije da to i učine, a istovremeno stvoriti širi prostor za one države članice i zemlje kandidate koje  danas nisu spremen da se pridruže osnovnoj grupi. To mora da bude takva struktura koja će svakom sloju dati adekvatan demokratski legitimitet i koji će evropski projekat približiti građanima i građane evropskom projektu.

Okvir koji će odvesti politiku proširenja i dalje od sadašnjih ambicija, uz produbljivanje integracija, koje više neće biti vođene ambicijama najsporijih. Na kraju, ali ne i na posljednjem mejstu, potrebno je da ponovo razmotrimo način na koji mi u Evropskoj uniji radimo kako bi nove države članice bile spremne za Evropsku uniju sutra kada joj se pridruže. Potrebno je da ih pripremi iznutra, a ne izvana, a to će biti moguće samo u višeslojnoj Evropskoj uniji koju sam već pomenuo.

Na kraju, smatram da je važno da se prisjetimo da je Evropska unija projekat mira, stabilnosti i prosperiteta, rođena iz pepela drugog svjetskog rata. Projekat koji je doprinio potpisivanju Završnog akta iz Helsinkija, koji je u proteklih 40 godina igrao ključnu ulogu u prevazilaženju podjela u Evropi i izgradnji miroljubivog i ujedinjenog kontinenta. Očigledna povreda helsinškog procesa na Krimu naglašava značaj zaštite vrijednosti, principa i poštovanja međunarodnog prava u Evropi. Tu se ne radi o geopolitici. Tu se radi o shvatanju proste činjenica da ukoliko ne podržimo one koji teže da se tranformišu prema našim zajedničkim vrijednostima i prosperitetu, umiješaće se neko drugi.

Snažniji odnosi sa našim saveznicima i partnerima samo dodatno jačaju Evropsku uniju. Transatlantsko trgovinsko i investiciono partnerstvo (TTPI), koje je trenutno predmet razgovora između Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država je takav primjer. Mi ne gradimo zidove. Ova igra se zove: poštovanje pravila i normi i poštovanje međunarodnog prava na osnovu uz snažnu vladavinu prava i demokratiju. Ista logika se jednako može primijeniti na odnos sa budućom evroazijskom carinskom unijom, koja će omogućiti stvaranje slobodne trgovinske zone od Vladivostoka do Lisabona. Naša sadašnja politika – i buduća – mora ići u tom pravcu.